در صنعت ساعت‌سازی فرم کلاسیک صفحه‌ی دایره‌ای (گرد) از همیشه محبوب‌تر بوده است. «شکل ساعت گرد بی‌شک کلاسیک‌ترین و ماندگارترین شکل برای هر ساعتی است» . در واقع امروزه صفحه‌های گرد در انواع ساعت‌های مچی – چه رسمی (dress watches) و چه ورزشی و غواصی (dive watches) – به چشم می‌خورند و به رایج‌ترین قالب بین تمام مدل‌های این صنعت تبدیل شده‌اند . این تصویر ذهنی از ساعت کلاسیک، توسط Hodinkee نیز مطرح شده است؛ آنها اشاره می‌کنند که «وقتی به یک ساعت فکر می‌کنید، احتمالا چیزی که به ذهن‌تان می‌آید یک صفحه‌ی گرد با دو یا سه عقربه و دوازده علامت دور صفحه است» .
در ادامه این مقاله، دلایل متعددی را بررسی می‌کنیم که چرا طراحان و تولیدکنندگان ساعت سراغ قالب گرد می‌روند. این دلایل از جنبه‌های گوناگون تاریخی، فنی، ارگونومیک و زیبایی‌شناسی و همچنین گرایشات بازار مطرح می‌شوند. هدف این است که پاسخ کاملی به این پرسش بدهیم؛ .
ریشه‌های تاریخی صفحه گرد :
تاریخچه طراحی ساعت‌های مچی به شکل گرد، به اوایل قرن بیستم بازمی‌گردد. در جریان جنگ جهانی اول بود که سربازان برای کاربری عملی‌تر، ساعت‌های جیبی گرد خود را با بند به مچ دست می‌بستند. در نتیجه، شکل گرد از ساعت‌های جیبی سنتی منتقل شد و تبدیل به شکل استاندارد ساعت‌های مچی گردید . برندهایی مانند رولکس و امگا نیز در آن دوران، این فرم دایره‌ای را به‌عنوان پایهٔ طراحی بیشتر مدل‌های خود انتخاب کردند . در واقع: «منشأ قاب گرد را می‌توان به اوایل قرن بیستم ردیابی کرد. در آن زمان سربازان ساعت‌های جیبی گرد خود را با بند به مچ می‌بستند… برندهایی مثل رولکس و امگا فرم گرد را به‌عنوان مبنای طراحی اکثر ساعت‌هایشان پذیرفتند» .
با گذشت دهه‌ها، شکل گرد دست‌کم از نظر تاریخی متداول ماند و به نماد سنت ساعت‌سازی بدل شد. هرچند که برخی طراحی‌های نوآورانه زودتر از شکل دایره‌ای پا به عرصه گذاشتند (مثلاً ساعت مستطیلی «سانتوس کارتیر» در سال ۱۹۰۴ اولین ساعت خلبانی مستطیلی بود )، اما هیچ یک به اندازه قالب گرد فراگیر نشدند. حتی در دورهٔ هنر دکو و پس از آن که طرح‌های هندسی مدرن جلوه‌گر شدند، ساعت‌های مستطیلی یا مربعی اغلب در اقلیت باقی ماندند. به بیان دیگر، تاریخ اولیهٔ ساخت ساعت نشان می‌دهد که شکل گرد با نیازهای اولیهٔ کاربران (مانند استفاده آسان در میدان جنگ) هماهنگ‌تر بود و پس از آن نیز از دید عموم مفهوم «ساعت» عمدتاً با فرم گرد پیوند خورد.
دلایل فنی و مکانیکی :
.
.
از نظر ساخت و ساز داخلی، ساعت‌های گرد سازگاری ویژه‌ای با اجزای مکانیکی دارند. بیشتر قسمت‌های اصلی یک ساعت آنالوگ مانند موتور مکانیکی (mechanical movement)، چرخ‌دنده‌ها و محورهای آنها خود فرم گرد دارند یا با چرخش سروکار دارند. در یک ساعت گرد، چیدمان دنده‌ها حول یک محور مرکزی به سادگی انجام می‌شود و امکان نصب قطعات چرخان به‌طور متقارن فراهم است. به علاوه، در یک قاب گرد فشارها و تنش‌ها به صورت یکنواخت در پیرامون صفحه پخش می‌شود. در مقابل، فرم‌های گوشه‌دار (مثل مربع یا مستطیل) ممکن است نقاط تمرکز تنش ایجاد کنند یا نیاز به طراحی‌های پیچیده‌تری داشته باشند تا استحکام مطلوب را تأمین کنند.
از طرف دیگر، فرآیند تولید انبوه ساعت‌ها نیز با شکل گرد همخوانی دارد. معمولاً قالب‌زنی فلز برای تشکیل قاب ساعت به شکل مدور نسبت به اشکال غیرمدور ساده‌تر است و مراحل ماشین‌کاری و صیقل دادن قاب نیز از پیچیدگی کمتری برخوردار است. همچنین صفحه‌های گرد به‌راحتی با انواع مکانیزم‌های داخلی استاندارد هماهنگ می‌شوند. به‌عنوان مثال، موتور کوکی یک ساعت گرد معمولاً به‌صورت مدور طراحی می‌شود تا بدون مشکلات نصب و چرخش در یک قاب دایره‌ای جای بگیرد.
نهایتاً می‌توان گفت که فرم گرد از لحاظ فنی نوعی “تعادل طبیعی” در سازهٔ داخلی ساعت ایجاد می‌کند؛ به طوری که قطعات در کمال هماهنگی می‌چرخند و هیچ گوشهٔ تیز یا زاویه‌ای مزاحم در مسیر حرکت آنها وجود ندارد. این برتری‌های فنی یکی از مهم‌ترین دلایل انتخاب ظاهر دایره‌ای در ساعت‌های مچی محسوب می‌شود.
.
«با مطالعه مقاله “اولین ساعت مچی جهان؛ داستان اختراع و اولین کاربران آن” با چگونگی اختراع نخستین ساعت‌های مچی و زندگی پیشگامان استفاده از آن آشنا شوید.»
.
ارگونومی و راحتی :
از منظر استفاده و راحتی کاربر، قالب گرد مزایای ملموسی دارد. نخست این که یک ساعت گرد بدون لبه یا گوشه تیز است و این موضوع فشار کمتری به مچ دست وارد می‌کند. هنگام خم و راست شدن مچ، ساعت‌های گرد به سادگی همراه حرکت مچ می‌چرخند و کمترین حجم اضافی را ایجاد می‌کنند. برعکس، ساعت‌های مربعی یا مستطیل – به خصوص اگر ضخیم‌تر باشند – ممکن است گوشه‌های خود را در زیر لباستان حس کرده یا در حین حرکت مچ احساس سنگینی کنند. همچنین به دلیل تقارن دایره، توزیع وزن ساعت روی مچ به طور یکنواخت‌تری انجام می‌شود و احساس راحتی بیشتری ایجاد می‌نماید.
علاوه بر این، فرم گرد معمولاً از نظر تعادل مرکز ثقل مناسب‌تر است. یک قاب گرد و نازک (چنانچه ساعت‌های کلاسیک هستند) مرکز ثقل را نزدیک‌تر به مچ نگه می‌دارد. در مقابل، یک قاب مستطیل بلند ممکن است مرکز ثقل را دورتر از مچ ببرد و در نتیجه هنگام انجام کارهای روزمره احساس نامطلوبی ایجاد کند. به طور خلاصه، طراحی گرد کمک می‌کند ساعت‌های مچی «به خوبی روی دست بنشینند» و معمولاً برای اغلب کاربران تجربهٔ پوشیدن بهتری فراهم می‌کنند.
زیبایی‌شناسی و طراحی کلاسیک :
از جنبهٔ زیبایی‌شناسی نیز دایره نقش ویژه‌ای دارد. تناسب و تقارن ذاتی دایره همواره برای چشم انسان خوشایند بوده است. به قول جمله ای : ، «کمال دایره از دیرباز انسان را مجذوب خود کرده است» . به همین دلیل شکل گرد به عنوان یک فرم «بی‌زمان» (timeless) در طراحی ساعت جا افتاده و جلوه‌ای کلاسیک و اصیل به ساعت مچی می‌بخشد. خیلی‌ها ساعت گرد را تداعی‌گر قرص ماه یا خورشید می‌دانند – اشکالی که در حافظهٔ جمعی ما با زمان و انضباط گره خورده‌اند – و همین پیوندهای نمادین، جلوهٔ بصری ساعت‌های گرد را خاص می‌کند.
ضمن این که طیف وسیعی از طراحی‌های متنوع در قالب گرد قابل اجراست؛ از صفحه‌های ساده و مینیمال گرفته تا ساعت‌های چندعقربه با پیج پیچیده. قرص گرد ساعت به راحتی می‌تواند به سلیقه‌های مختلف پاسخ دهد: می‌توان از اعداد رومی کلاسیک در پیرامون آن استفاده کرد، یا شمارشگرهای پیچیده‌تر کنار هم قرار داد، بدون آن‌که سادگی و تقارن کلی صفحه از بین برود. به یاد داشته باشید که ساعت‌های گرد در همه سبک‌ها – از ساعت رسمی گرفته تا اسپرت و غواصی – کاربرد دارند . این یعنی طراحی گرد توانسته در سبک‌های گوناگون زیبایی خود را حفظ کند.
در نهایت، مصرف‌کنندگان نیز غالباً به این شکل عادت کرده‌اند. همانطور که پیشتر گفته شد، وقتی بیشتر افراد به یک ساعت فکر می‌کنند، تصویر اولیهٔ ذهنی آنها همان صفحهٔ گرد مرسوم است . شکل دایره‌ای به نوعی “هویت بصری” ساعت محسوب می‌شود و طراحی‌های بدیع و امروزی (مانند برخی ساعت‌های بدون عقربه برند Ressence) هم معمولا این المان کلاسیک را در برداشت‌های جدید خود حفظ کرده‌اند تا برای مخاطب آشنا بمانند .
انتخــاب دایره‌ای در بازار و روندهای مدرن :
از نگاه بازار و گرایشات کنونی نیز ساعت گرد جایگاه ممتازی دارد. برندهای معتبر ساعت‌سازی که قشر وسیعی از مشتریان را جذب می‌کنند (نظیر رولکس، امگا، پتک فیلیپ و …) عمدتاً مدل‌های گرد کلاسیک تولید می‌کنند. این موضوع به نیاز مصرف‌کنندگان به ظاهر آشنا و مورد قبول بازار کمک می‌کند. در واقع خریدارانِ ساعت اغلب به دنبال ترکیب سنت و نوآوری هستند و طراحی گرد یک وجه مشترک در آن‌هاست.
از سوی دیگر، در دنیای ساعت‌های هوشمند (smartwatches)، برخی برندها برای نمایش راحت‌تر متن و نوتیفیکیشن‌ها سراغ فرم‌های مربعی یا مستطیلی رفته‌اند؛ هرچند در انواع دیجیتال، طرح‌های صفحه گرد نیز همچنان طرفدارانی دارد (مانند برخی مدل‌های سامسونگ یا لنوو). اما در زمینهٔ ساعت‌های آنالوگ و مکانیکی سنتی، دغدغه اصلی کاربر زیبایی و راحتی ساعت است، نه لزوماً نمایشگر دیجیتال. به همین دلیل تقریباً همهٔ غول‌های ساعت‌سازی در دنیای مدرن نیز همچنان بر طراحی گرد تأکید دارند و حتی مدل‌های پیچیده و نوآورانه‌شان را با فرم دایره‌ای ارائه می‌کنند.
به بیان دیگر، ترکیب انتخاب سنتی و خواست بازار باعث می‌شود طراحی گرد در دنیای مدرن همچنان پابرجا بماند. مصرف‌کنندگان ساعت می‌دانند که «یک ساعت» چگونه باید باشد، و این تصویر کلی در ذهن‌شان با قالب گرد گره خورده است. از طرفی، از نظر فنی هم موتورهای مکانیکی جدید، موتورهای کوارتز (quartz) و حتی برخی نمایشگرهای دیجیتال لمسی به خوبی در قاب‌های گرد تعبیه می‌شوند. بنابراین در بازار امروزی که نوآوری را می‌پسندد، هنوز فرم کلاسیک گرد به عنوان یک انتخاب هوشمندانه و محبوب حفظ شده است.
.
«برای بررسی مزایا و معایب خرید ساعت نو یا دست‌دوم، مقاله “ساعت نو بخریم یا دست دوم؟” را مطالعه کنید.»
.
سوالات رایج :
• آیا ساعت‌های مربعی بهتر از ساعت‌های گرد هستند؟
پاسخ: در دنیای ساعت‌های کلاسیک آنالوگ، فرم گرد معمولاً مناسب‌تر است. گرچه ساعت‌های مربعی یا مستطیلی فضای بیشتری برای نمایش اطلاعات یا طراحی پیچیده فراهم می‌کنند، اما اغلب کاربران راحتی و زیبایی ساعت‌های گرد را ترجیح می‌دهند. ساعت‌های مربعی ممکن است طراحی چشمگیری داشته باشند، ولی لبه‌های تیز و ظاهر غیرکلاسیک آنها در کاربردهای روزمره چندان رایج نیست. به علاوه، بیشتر اجزای داخلی ساعت‌های مکانیکی با فرم گرد همخوانی دارد و محصول نهایی برای اکثریت مصرف‌کنندگان جذاب‌تر خواهد بود. به طور خلاصه، بیشتر ناظران بر این باورند که انتخاب بین گرد یا مربع کاملاً سلیقه‌ای است، اما محبوبیت تاریخی و ارگونومی بهتر، ساعت گرد را پرطرفدار نگه داشته است.
• چرا طراحی‌های مدرن ساعت همچنان صفحه‌ی گرد دارند؟
پاسخ: ترکیبی از سنت و نیاز بازار دلیل اصلی است. حتی در طراحی‌های پیشرفته، حفظ یک وجه آشنا (صفحهٔ گرد) برای جذب مشتری مهم است. از طرفی ویژگی‌های فنی و ارگونومیک فرم گرد همچنان به قوت خود باقی‌ست. در عین حال، برخی نوآوری‌ها (مانند ساعت‌های هوشمند دیجیتال) قابلیت‌های جدیدی ارائه کرده‌اند و در موارد خاص از فرم‌های مربعی استفاده می‌کنند تا اطلاعات بیشتری نشان دهند، اما این مسئله به ساعت‌های آنالوگ بازنمی‌گردد. در نهایت، استمرار علاقهٔ عمومی به طراحی کلاسیک و هماهنگی آن با موتور ساعت باعث شده تا قالب گرد در محصولات جدید ساعت هم حفظ شود.
منابع :