ساعت‌های محمدرضا شاه پهلوی: بررسی کلکسیون شاه ایران

محمدرضا شاه پهلوی (آخرین شاه ایران) به داشتن سلیقه‌ای فوق‌العاده در زمینه اشیاء لوکس شهرت داشت. یکی از جلوه‌های این سلیقه، کلکسیون ساعت‌های محمدرضا شاه بود که شامل برترین برندهای ساعت‌سازی جهان می‌شد.

او که از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ پادشاه ایران بود، به واسطه روابط بین‌المللی و جایگاه سلطنتی خود به برخی از کمیاب‌ترین و گران‌قیمت‌ترین ساعت‌های زمان دسترسی داشت . در این مقاله به‌صورت حرفه‌ای و جامع به بررسی ساعت‌های خاص و گران‌قیمت محمدرضا شاه پهلوی می‌پردازیم.

این بررسی بر اساس برندهای مشهور (از رولکس و پتک فیلیپ گرفته تا امگا و غیره) دسته‌بندی شده و داستان‌ها و وقایع تاریخی مرتبط با هر کدام از این ساعت‌ها را مرور می‌کند. نتیجه نهایی، تصویری روشن از کلکسیون منحصربه‌فرد ساعت‌های شاه ایران است.

کلکسیون ساعت شاه ایران: نگاهی کلی و تاریخی

محمدرضا شاه علاقه عمیقی به ساعت‌های سوئیسی داشت و این علاقه را می‌توان یک رابطه عاشقانه میان شاه و صنعت ساعت‌سازی سوئیس دانست .

بسیاری از ساعت‌های کلکسیون او امروز دیگر در دسترس نیستند یا تعداد کمی از آن‌ها باقی مانده است؛ همچنین در عکس‌های به‌جا‌مانده نیز تشخیص مدل ساعت‌ها دشوار است، چرا که او غالباً ساعت مچی خود را زیر سرآستین لباس پنهان می‌کرد .

با این حال، اطلاعات و مستندات تاریخی نشان می‌دهد که شاه ایران تعدادی ساعت باورنکردنی از برندهای مطرح جهان در اختیار داشته است.

در دهه‌های ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ (۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ میلادی) او به عنوان یک شاهزاده جوان، گاه یک ساعت ژاکر لوکولتر (Jaeger-LeCoultre) یا یک پتک فیلیپ طلایی به دست می‌بست که یکی از آن‌ها چند سال پیش در یک حراجی بین‌المللی ارائه شد .

در ادامه، به تفکیک برند، مهم‌ترین ساعت‌های کلکسیون شاه را معرفی می‌کنیم و داستان‌های جذابی را که هر کدام در دل خود دارند بازگو خواهیم کرد.

رولکس‌های محمدرضا شاه – تاج پادشاهی بر دنیای ساعت‌ها

بدون شک رولکس (Rolex) جایگاه ویژه‌ای در مجموعه ساعت‌های شاه پهلوی داشت. محمدرضا شاه با ذائقه خاص خود حتی شرکت رولکس را وادار به ساخت مدل‌های سفارشی مخصوص به خود کرد.

یکی از افسانه‌ای‌ترین ساعت‌های او رولکس دی‌دیت (Day-Date) با رفرنس 1831 بود که منحصراً برای او تولید شد . این مدل در دهه ۱۹۷۰ (حدود سال ۱۳۵۶ شمسی) توسط خاندان پهلوی سفارش داده شد و تنها ۸ یا ۹ عدد از آن ساخته شد  .

تمام این ساعت‌های 1831 دارای بدنه و بند یکپارچه از جنس پلاتین بودند و از یک کالیبر خودکار مخصوص (Cal.1566) بهره می‌بردند که در هیچ مدل دیگری به کار نرفت. قطر قاب ساعت ۳۶ میلی‌متر بود و وزن آن حدود ۲۹۰ گرم – سنگین‌ترین ساعت رولکس که تاکنون ساخته شده است  .

طراحی قاب به شکل لبه‌دار و یکپارچه با بند، ظاهری شبیه به مدل مشهور رولکس اویسترکوارتز یا حتی طرح‌های ژرالد جنتا (طراح رویال اوک) داشت. به همین دلیل به این مجموعه خاص لقب «پادشاه دی‌دیت‌ها» داده‌اند .

یکی از نمونه‌های Rolex 1831 محمدرضا شاه با صفحه آبی و نشانگرهای الماس در سال ۲۰۱۶ توسط حراجی فیلیپس به قیمت حدود ۲۲۵٬۰۰۰ دلار فروخته شد .

تصویر یک نمونه Rolex Day-Date Ref.1807 با صفحه قرمز (ملقب به صفحه “استلا”) که محمدرضا شاه در دهه ۶۰میلادی به جورجیو پاپادوپولوس، نخست‌وزیر وقت یونان هدیه داد . این ساعت روزشمار طلایی ۳۶ میلی‌متری در سال ۲۰۱۶در حراجی به فروش رسید.

ساعت افسانه‌ای دیگری از رولکس در دستان شاه ایران، رولکس اویستر پرپچوال دی‌دیت با صفحه قرمز موسوم به «استلا» (Ref. 1807/1803) بود.

برای بررسی کامل ساعت جدید رولکس Land-Dweller این مطلب را از دست ندهید.

این همان ساعتی است که شاه در ۲۱ آوریل ۱۹۶۷ (۱ اردیبهشت ۱۳۴۶) به عنوان هدیه به ژنرال جورجیو پاپادوپولوس (دیکتاتور یونان) اهدا کرد . قاب این ساعت از طلای رز ۱۸ عیار بود و صفحه قرمز درخشانی داشت که در دهه ۶۰ میلادی یک طراحی جسورانه به شمار می‌آمد.

پشت قاب، یک کتیبه یادبود حکاکی شد که نشان می‌داد این ساعت به عنوان هدیه از سوی شاه ایران تقدیم شده است . این رولکس کمیاب نیز پس از سقوط رژیم پهلوی سر از حراجی‌ها درآورد و در سال ۲۰۱۶ میلادی چکش خورد .

اما کلکسیون رولکس شاه به همین‌جا ختم نمی‌شود. رولکس Cosmograph Daytona مدل ۱۹۷۱ (یکی از کرونوگراف‌های مشهور رولکس) نیز در مجموعه او دیده شده است . گفته می‌شود نسخه‌ای که شاه در اختیار داشت از طلای زرد ساخته شده و ممکن است صفحه آن مزین به سنگ‌های نیمه‌قیمتی بوده باشد.

رولکس دیتونا ۱۹۷۱ یک کرنوگراف افسانه‌ای است که به خاطر ارتباط با مسابقات اتومبیل‌رانی و پل نیومن شهرت دارد. داشتن چنین ساعتی توسط شاه ایران نشان از علاقه او به جدیدترین و محبوب‌ترین مدل‌های زمان خود داشت.

به طور کلی، رولکس برای شاه نمادی از قدرت، شکوه و نوآوری صنعت ساعت‌سازی بود و او با در اختیار داشتن خاص‌ترین مدل‌های رولکس، این پیام را منتقل می‌کرد که بهترین‌ها نیز برای شاه ایران کم هستند.

پتک فیلیپ – ظرافت کلاسیک در دستان شاه

پتک فیلیپ (Patek Philippe) به عنوان یکی از معتبرترین برندهای ساعت لوکس جهان، در کلکسیون محمدرضا شاه جایگاهی ممتاز داشت. شاید معروف‌ترین ساعت پتک فیلیپ او، پتک فیلیپ ناتیلس (Nautilus) رفرانس 3700/1 باشد.

برای اطلاع از قیمت ساعت پتک فیلیپ ناتیلوس به این صفحه مراجعه کنید.

این مدل اسپرت-لوکس در سال ۱۹۷۶ توسط طراح افسانه‌ای ژرالد جنتا معرفی شد و شاه ایران جزو اولین افرادی بود که آن را به دست بست . ناتیلس ۳۷۰۰ که به «جامبو» نیز معروف است، با قاب بزرگ ۴۲ میلی‌متری خود در زمان عرضه یک ساعت بسیار مدرن به‌شمار می‌رفت.

محمدرضا شاه نسخه طلای زرد ۱۸ عیار این ساعت را داشت که صفحه‌ای تیره (مشکی/آبی) و بند یکپارچه‌ی پهن داشت . او طبق گزارش‌ها این ساعت را در اواخر دهه ۱۹۷۰ حتی در محیط‌های اداری و رسمی زیر آستین کت‌ و شلوار خود می‌پوشید .

استایل منحصربه‌فرد شاه همراه با این ناتیلس طلایی، جلوه‌ای از تجمل و شکوه به او می‌بخشید که فراتر از جذابیت ذاتی خود ساعت بود . گفته می‌شود ارزش امروزی چنین نمونه‌ای از پتک فیلیپ ناتیلس شاه می‌تواند به حدود ۲۵۰٬۰۰۰ دلار آمریکا برسد .

محمدرضا شاه پهلوی در حال استراحت و مطالعه، با یک ساعت مچی لوکس با بند یکپارچه بر دست که احتمالاً پتک فیلیپناتیلس یا ساعت مشابه دیگری از کلکسیون اوست. علاقه شاه به ساعت‌های مدرن دهه ۷۰ میلادی، او را به یکی از اولینطرفداران مدل ناتیلس تبدیل کرد.

گذشته از ناتیلس، پتک فیلیپ‌های کلاسیک‌تری نیز توسط شاه استفاده می‌شدند. همان‌طور که اشاره شد، در تصاویر جوانی شاه یک ساعت پتک فیلیپ طلایی دیده شده است .

جزئیات این مدل به طور کامل مشخص نیست، اما گزارش‌ها حاکی از آن است که آن ساعت بعدها در یک حراجی به نمایش درآمد و ممکن است یادبود یکی از برنامه‌های ملی دوران پهلوی (مثلاً انقلاب سفید) بوده باشد .

پتک فیلیپ به دقت و ظرافت مشهور است و انتخاب ساعت‌های این برند توسط شاه ایران، نشانگر گرایش او به ساعت‌هایی با ارزش هنری و تاریخی بود. ترکیب پتک فیلیپ‌های کلاسیک دهه ۴۰ و مدل اسپرت ناتیلس دهه ۷۰ در مجموعه شاه، گویای آن است که او هم به اصالت و سنت و هم به طراحی مدرن بها می‌داد.

اودمار پیگه – طلوع رویال اوک در دستان شاه

یکی از جذاب‌ترین فصل‌های داستان ساعت‌های محمدرضا شاه، نقش او در تاریخچه اودمار پیگه (Audemars Piguet) و مخصوصاً مدل انقلابی رویال اوک (Royal Oak) است.

رویال اوک اولین بار در سال ۱۹۷۲ به عنوان یک ساعت اسپرت لوکس تمام استیل معرفی شد که طراحی هشت‌ضلعی و پیچ‌های نمایانش توسط ژرالد جنتا انجام شده بود.

روایت‌ها حاکی از آن است که شاه ایران در همان مراحل طراحی، مجذوب طرح جسورانه رویال اوک شد. گفته می‌شود زمانی که شاه طرح اولیه‌ی رویال اوک را دید، بلافاصله تحت تأثیر قرار گرفت و اولین سفارش این مدل را شخصاً ثبت کرد .

برای خرید انواع ساعت، عینک، کیف، زیورآلات و عطر از برندهای معتبر، به فروشگاه لوکسیانو سر بزنید.

نتیجه، تولید نخستین نمونه‌ی رویال اوک با مشخصات مخصوص برای او بود.

محمدرضا شاه نسخه‌ای منحصر‌به‌فرد از رویال اوک را با بدنه و بندی از جنس طلای سفید ۱۸ عیار دریافت کرد . این ساعت که بعدها در بین مجموعه‌داران به نام رویال اوک کبرا (Cobra) شهرت یافت، صفحه‌ای آبی رنگ با نشانگرهای الماس داشت و به دلیل بافت خاص بدنه و بند یکپارچه‌اش، طرح پوست مار کبری را تداعی می‌کرد .

در واقع، اولین رویال اوک تاریخ که به شاه ایران تعلق گرفت، ترکیبی بود از طراحی فوق‌مدرن جنتا با تجمل سنتی (استفاده از طلای گران‌بها و جواهر) که کاملاً متناسب با ذائقه محمدرضا پهلوی بود.

شاه ایران تا پیش از سقوط سلطنت، از بزرگ‌ترین مشتریان اودمار پیگه باقی ماند و چندین مدل دیگر از این برند را نیز در اختیار داشت. میراث او در تاریخ رویال اوک چنان پررنگ است که می‌توان گفت یکی از مهم‌ترین ساعت‌های جهان (رویال اوک) در ابتدا برای یک شاه ایران طراحی و تولید شد .

اهمیت انتخاب شاه برای رویال اوک نه تنها برای کلکسیون شخصی خودش، بلکه برای شهرت جهانی این مدل نیز قابل توجه است. او با نمایش این ساعت در محافل دیپلماتیک و بین‌المللی، به طور غیرمستقیم به تبلیغ رویال اوک پرداخت و تصویری از تلفیق قدرت و سبک مدرن را به نمایش گذاشت.

امروزه مدل‌های اولیه‌ی Audemars Piguet Royal Oak، خصوصاً آن‌هایی که به شاهان و افراد مشهور تعلق داشتند، جزو گنجینه‌های دنیای ساعت به شمار می‌آیند.

واشرن کنستانتین – شکوه ساعت‌های جیبی و هدایای سلطنتی

محمدرضا شاه پهلوی علاوه بر ساعت‌های مچی مدرن، در مناسبت‌های رسمی و نظامی اغلب از ساعت‌های جیبی کلاسیکنیز استفاده می‌کرد.

او به سنت پدران خود در پوشیدن ساعت جیبی با زنجیر در یونیفرم‌های تشریفاتی پایبند بود و بیش‌تر این ساعت‌های جیبی توسط برند قدیمی و معتبر واچرون کنستانتین (Vacheron Constantin) ساخته شده بودند .

تعدادی از ساعت‌های جیبی طلاکاری‌شده و مزین به هنر میناکاری و حکاکی، به سفارش شاه ساخته و در کلکسیون او نگهداری می‌شد.

یکی از معروف‌ترین ساعت‌های جیبی شاه، ساعتی سفارشی با نقش برجسته‌ی چهره محمدرضا شاه بر پشت بدنه است. این ساعت جیبی طلای ۱۸ عیار توسط کارگاه واچرون کنستانتین ژنو در اواخر دهه ۱۹۶۰ میلادی ساخته شد و به مناسبت‌های ویژه‌ای چون جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران تولید گردید .

بر پشت این ساعت تصویری از شاه در حال سلام نظامی حک شده و دور تا دور آن ستاره‌هایی به نشان ۲۵ قرن امپراتوری ایران دیده می‌شود. طبق گزارش‌ها، این ساعت‌های یادبود به مهمانان عالی‌رتبه و رهبران کشورهای دوست در طی جشن تخت‌جمشید (مهر ۱۳۵۰ شمسی / ۱۹۷۱ میلادی) اهدا می‌شد تا نمادی از فرهنگ و تاریخ ایران را با خود داشته باشند .

یک نمونه از ساعت جیبی سفارشی واچرون کنستانتین با نقش برجسته محمدرضا شاه پهلوی روی درب پشت. این ساعتطلایی به عنوان هدیه‌ای دیپلماتیک در جشن‌های ۲۵۰۰ ساله به برخی سران کشورها تقدیم شد و جلوه‌ای از هنر ساعت‌سازیسوئیس و شکوه سلطنت ایران را توأمان نشان می‌داد.

ارزش تاریخی این ساعت‌های جیبی واچرون بسیار بالاست. یکی از همین مدل‌های یادبود، چندی پیش در حراجی فیلیپس (Geneva Watch Auction) عرضه شد که یک سکه طلا با تصویر شاه و شعائر انقلاب سفید را در خود جای داده بود و به طور مشخص برای بزرگداشت اصلاحات شاه (انقلاب سفید ۱۳۴۲ شمسی) ساخته شده بود . این نشان می‌دهد که شاه از ساعت به عنوان بستری برای ثبت و گرامیداشت وقایع مهم دوران خود نیز بهره می‌برد.

پیازه – هنر جواهر روی مچ دستان شاه

در کنار برندهای کلاسیک، پیازه (Piaget) نیز جایگاه جالبی در کلکسیون ساعت‌های محمدرضا شاه داشت. دهه ۱۹۷۰ میلادی برای Piaget دوران اوج ساخت ساعت‌های جواهرنشان فوق‌لوکس بود؛ ساعت‌هایی از طلای ۱۸ عیار که به جای صفحه‌های معمولی، از سنگ‌های نیمه‌قیمتی رنگارنگ (لاجورد، عقیق، یشم و غیره) به عنوان صفحه ساعت استفاده می‌کردند.

بر اساس مستندات تاریخی، شاه ایران چندین مدل Piaget از همین سری‌ها در اختیار داشت . این ساعت‌ها بیشتر جنبه تجملی و هنری داشتند و نشانگر تمایل شاه به گرد‌آوری اشیائی بودند که در مرز میان ساعت‌سازی و جواهرسازی قرار می‌گرفتند.

یکی از ساعت‌های Piaget مشهوری که گفته می‌شود در مجموعه شاه بوده، یک مدل طلای زرد با صفحه سنگ لاجورد (آبی سیر) و نشانگرهای الماس است.

او همچنین Piagetهایی با صفحه عقیق سبز و چشم‌ببری قهوه‌ای نیز داشته است. هرچند تصاویر مستقیمی از شاه با این ساعت‌ها موجود نیست، اما سبک پوشش و علاقه او به جواهرات (مثلاً نشان سلطنتی الماس‌نشان) حاکی از آن است که ساعت‌های Piaget کاملاً مطابق میل او بودند.

این ساعت‌ها در میهمانی‌ها و ضیافت‌های دربار پهلوی مورد استفاده قرار می‌گرفت و مکملی بر سایر زیورآلات و پوشش مجلل او به شمار می‌آمد.

امگا – حضور کمرنگ یک برند محبوب سوئیسی

امگا (Omega) یکی دیگر از برندهای سرشناس سوئیسی است که در میانه قرن بیستم در میان سران کشورها محبوبیت داشت. هرچند ساعت‌های امگا به اندازه رولکس یا پتک فیلیپ در کلکسیون شاه برجسته نیستند، اما نمی‌توان از قلم انداخت که این برند نیز در دوران سلطنت پهلوی حضور داشت.

به عنوان مثال، در دهه ۱۹۶۰ مدل‌های امگا کانسلیشن (Constellation) با صفحه‌هایی مزین به نشان ستاره، در میان رجال ایرانی محبوب بودند و حتی برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که تعدادی امگا سفارشی با اعداد فارسی نیز برای دربار ساخته شده بود.

ممکن است شاه ایران یک امگا اسپیدمستر (مدل معروف ماه‌نورد) یا یک امگا سی‌مستر کلاسیک را نیز در اختیار داشته، اما برخلاف سایر برندها، مدرک معتبری از استفاده مستقیم او از مدل‌های امگا در دست نیست.

با این حال، خاندان پهلوی و نزدیکان شاه از ساعت‌های امگا بهره می‌بردند؛ از جمله شایعه شده فرح پهلوی (ملکه ایران) یک امگا کانسلیشن طلا داشت و خود شاه نیز احتمالا امگاهای متعددی به عنوان هدیه دیپلماتیک دریافت کرده بود.

به طور کلی می‌توان گفت امگا هرچند در متن داستان ساعت‌های شاه ایران نقش اول را ایفا نکرده، اما به عنوان یک برند لوکس مطرح دوران، حتماً در حاشیه این داستان حضور داشته است.

ساعت سیکو – سفارش ویژه شاه برای ارتش ایران

یکی از بخش‌های کمتر شناخته‌شده اما جالب در ماجرای ساعت‌های شاه، ارتباط او با برند سیکو (Seiko) ژاپن است. شاه ایران در سال ۱۹۷۰ میلادی (۱۳۴۹ شمسی) دستور داد تا یک مدل ساعت خاص برای افسران ارتش ایران طراحی و ساخته شود .

نتیجه این دستور، تولید ساعت‌های نظامی سیکو با ویژگی‌های منحصربه‌فرد بود. سیکو که آن زمان به دوام و دقت شهرت داشت، یک مدل ساعت غواصی تمام‌فولاد ضدزنگ با قابلیت ضدآب برای استفاده نیروهای نظامی ایران ارائه کرد .

این ساعت‌ها احتمالا بر اساس یکی از مدل‌های معروف سیکو ۵ غواصی یا خانواده Seiko 6105 طراحی شدند که در دهه ۷۰ میلادی در ارتش‌های جهان محبوب بودند.

ساعت نظامی سفارشی شاه‌پهلو‌یی دارای صفحه مشکی با عقربه‌ها و نشانگرهای شب‌تاب بزرگ بود تا در شرایط عملیات به خوبی قابل رویت باشد. روی صفحه یا پشت این ساعت‌ها احتمالاً آرم شاهنشاهی یا واژه “آریامهر” حک شده بود تا اختصاصی بودن آن‌ها را نشان دهد (برخی مجموعه‌داران به چنین حکاکی‌هایی اشاره کرده‌اند).

تولید این سری محدود بود و تنها به افسران ارشد اهدا شد، به طوری که امروزه تعداد بسیار کمی از آن‌ها باقی مانده است . ارزش کلکسیونی این سیکوهای نظامی اکنون بسیار بالا است و اگر نمونه‌ای از آن در مزایده‌ای ظاهر شود، مطمئناً با استقبال مجموعه‌داران مواجه خواهد شد.

این ابتکار شاه در سفارش ساعت به یک برند غیرسوئیسی نشان می‌دهد که او فناوری ژاپن را نیز درک می‌کرد و برای تجهیز ارتش مدرن خود به بهترین ابزارها از هیچ تلاشی دریغ نمی‌ورزید .

ساعت‌های یادبود و سفارشی – از کوروم تا سارکار

محمدرضا شاه پهلوی افزون بر خرید ساعت‌های موجود در بازار، گاهی به صورت سفارشی و ویژه نیز ساعت‌هایی را کمیسیون می‌کرد یا به عنوان هدیه دریافت می‌نمود.

این ساعت‌ها اغلب دارای تم‌ها یا نشانه‌های ملی ایران بودند و به مناسبت‌های خاص ساخته می‌شدند. دو نمونه بارز از این دسته، یکی ساعت کوروم سکه‌ای و دیگری ساعت تاجگذاری سارکار است که به آن‌ها می‌پردازیم.

• ساعت سکه‌ای کوروم (Corum Coin Watch): شاه ایران ارزش نمادهای ملی را می‌دانست و یک راه ابتکاری برای جاودانه کردن این نمادها، سفارش ساعت سکه‌ای بود.

در دهه ۱۹۷۰، کمپانی کوروم یک ساعت یادبود برای دربار ایران ساخت که صفحه آن در واقع یک سکه طلا با طرح شیر و خورشید و تاج پهلوی بود. این ساعت کلاسیک از طلای زرد ۱۸ عیار ساخته شد و درون صفحه-سکه‌ی آن یک سکه طلای ایرانی ۲۲ عیار ضرب ۱۳۳۹ هجری شمسی قرار داشت .

نشان شیر و خورشید که روی سکه حک شده، به زیبایی در مرکز صفحه ساعت خودنمایی می‌کرد و عبارت‌های تشریفاتی پیرامون آن دیده می‌شد. کوروم این ساعت را به صورت محدود تولید کرد و برخی منابع اشاره کرده‌اند که شاه چند عدد از آن را به عنوان هدیه دیپلماتیک به مهمانان خارجی تقدیم کرده است.

ترکیب صنعت ساعت‌سازی سوئیس با هنر ضرب سکه ایرانی، این قطعه را به یک یادگار منحصربه‌فرد تبدیل کرده بود. امروز اگر چنین ساعتی در حراجی عرضه شود، هم از نظر ارزش طلای به کار رفته و هم به عنوان یک شیء تاریخی مربوط به سلطنت پهلوی، قیمت بسیار بالایی خواهد داشت.

• ساعت تاجگذاری سارکار (Sarcar): در مراسم تاجگذاری محمدرضا شاه در تاریخ ۴ آبان ۱۳۴۶ (۲۶ اکتبر ۱۹۶۷) و همچنین در جشن‌های ۲۵۰۰ ساله بعد از آن، هدایای گران‌بهایی به مدعوین اهدا شد.

یکی از این هدایا ساعت جیبی ویژه‌ای ساخت شرکت سوئیسی سارکار بود . سارکار که به ساخت ساعت‌های سفارشی برای مشتریان خاص شهرت داشت، یک ساعت جیبی تمام‌طلا طراحی کرد که بر روی درب آن نقش برجسته نیم‌تنه شاه و فرح پهلوی در لباس تاجگذاری حکاکی شده بود .

این ساعت ۱۸ عیار یادبود، یادآور تاجگذاری شاه بود و جزییات تاج و جواهرات سلطنتی را نیز در بر داشت. یکی از همین ساعت‌های سارکار تاجگذاری در سال ۲۰۱۹ میلادی در یک حراجی بین‌المللی به فروش رسید .

ساعت سارکار تاجگذاری نه تنها یک ساعت لوکس بود، بلکه حکم مدالیون یادبود سلطنتی را داشت که ارزش تاریخی آن فراتر از کارکرد زمان‌سنجی‌اش بود.

محمدرضا شاه با سفارش و اهدا کردن چنین ساعت‌های یادبود و سفارشی، در واقع از ساعت به عنوان رسانه‌ای برای دیپلماسی نرم استفاده می‌کرد. او به خوبی واقف بود که یک ساعت زیبا می‌تواند پیام‌دوستی یا یادبود یک رویداد را به شکلی ماندگار منتقل کند .

به همین دلیل، ساعت‌های سفارشی متعددی با نشان‌ها و تم‌های ایرانی در دوره پهلوی ساخته شد (از جمله ساعت‌هایی با تصویر شاه یا سکه‌های یادبود) که امروز هر یک در نوع خود گنجینه‌ای بی‌بدیل به شمار می‌آیند.

جدول خلاصه ساعت‌های برجسته در کلکسیون شاه ایران

در جدول زیر، مهم‌ترین ساعت‌ها و برندهایی که در کلکسیون ساعت‌های محمدرضا شاه شناسایی شده‌اند به همراه توضیح کوتاهی از ویژگی و سرگذشت هر کدام آمده است:

در پایان: میراث درخشان ساعت‌های شاهنشاهی

نگاهی به کلکسیون ساعت‌های محمدرضا شاه پهلوی نشان می‌دهد که او استاندارد تازه‌ای از تجمل و شکوه را در دوران خود تعریف کرده بود. از کمیاب‌ترین مدل‌های رولکس گرفته تا اولین نمونه‌های رویال اوک و ناتیلس، شاه ایران همواره به دنبال بهترینِ بهترین‌ها بود.

او با سخت‌پسندی خاص خود هیچ‌گاه به کم‌تر از برترین برندها و خاص‌ترین مدل‌ها رضایت نمی‌داد  و نتیجه آن مجموعه‌ای شد که حتی دهه‌ها پس از سقوط سلطنت، همچنان دوستداران ساعت را شگفت‌زده می‌کند.

این ساعت‌ها نه تنها از نظر مادی گران‌بها بودند، بلکه هر کدام بخش کوچکی از تاریخ معاصر ایران را نیز در دل خود جای داده‌اند – چه ساعت‌هایی که در ملاقات‌های سیاسی سرنوشت‌ساز بر دست شاه بودند، چه آن‌هایی که به عنوان هدیه روابط بین کشورها را رقم زدند، و چه آنها که برای یادبود رویدادهای مهم ملی ساخته شدند.

امروزه برخی از ساعت‌های محمدرضا شاه در موزه‌ها (مانند موزه‌ی مجموعه کاخ سعدآباد) یا در کلکسیون‌های خصوصی نگهداری می‌شوند و گهگاه در حراجی‌های معتبر بین‌المللی ظاهر می‌گردند .

علاقه‌مندان می‌توانند با بازدید از این موزه‌ها یا مطالعه کاتالوگ‌های حراجی، گوشه‌ای از آن شکوه از‌دست‌رفته را نظاره کنند. هر یک از این ساعت‌ها داستانی برای گفتن دارد: داستان قدرت، ثروت، ذوق هنری و در نهایت عبرت تاریخی.

تجربه کاربری ما از مرور این کلکسیون درخشان، یادآوری این نکته است که گذر زمان حتی بر گران‌بهاترین ساعت‌ها نیز اثری ندارد مگر آن‌که داستانی برای نسل‌های آینده به جا بگذارند. ساعت‌های شاه ایران چنین داستان‌هایی را به همراه دارند و به همین خاطر برای همیشه جذاب و رازآلود باقی خواهند ماند.

سوالات متداول درباره ساعت‌های محمدرضا شاه

سوال: محمدرضا شاه پهلوی چه برندهایی از ساعت را در کلکسیون خود داشت؟

پاسخ: بنا بر مستندات تاریخی، شاه ایران مجموعه‌ای متنوع از برترین برندهای ساعت جهان در اختیار داشت. مهم‌ترین آن‌ها شامل رولکس (مانند مدل‌های Day-Date سفارشی و Daytona)، پتک فیلیپ (مانند ناتیلس 3700)، اودمار پیگه(اولین رویال اوک دنیا)، واچرون کنستانتین (ساعت‌های جیبی طلا)، پیازه (مدل‌های جواهرنشان)، و برخی ساعت‌های خاص از برندهای دیگر نظیر کوروم (ساعت سکه‌ای) و سارکار (ساعت تاجگذاری) می‌شود .

همچنین شاه به عنوان تجهیز ارتش، تعدادی ساعت سیکو سفارشی نیز سفارش داد . احتمال حضور برندهای دیگری چون امگا و ژاکر لوکولتر در کلکسیون او نیز وجود دارد، هرچند به پررنگی برندهای اول نیست.

سوال: گران‌قیمت‌ترین ساعت محمدرضا شاه کدام بود و چه قیمتی داشت؟

پاسخ: تعیین گران‌ترین ساعت شاه به طور دقیق دشوار است، اما یکی از کاندیداهای اصلی رولکس پلاتینی دی‌دیت Ref.1831 است. این مدل سفارشی، به دلیل نایاب بودن (فقط ۸ یا ۹ عدد تولید) و جنس پلاتین با الماس، ارزش بسیار بالایی دارد.

در حراجی سال ۲۰۱۶ یک نمونه از آن حدود ۲۲۵٬۰۰۰ دلار فروخته شد . همچنین پتک فیلیپ ناتیلس طلای شاهرا می‌توان بسیار گران‌قیمت دانست (ارزش تخمینی فعلی در حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار دلار) و رویال اوک طلای سفید شاه نیز به علت اولین بودن تاریخی و اختصاصی بودن، ارزشی احتمالا در همین حدود یا بیشتر برای کلکسیونرها دارد.

ساعت‌های جیبی طلاکاری‌شده‌ی یادبود (واچرون و سارکار) نیز به دلیل ارزش هنری و تاریخی می‌توانند قیمت‌های بالایی در حراجی‌ها کسب کنند، شاید در حدود ۵۰ تا ۱۰۰ هزار دلار یا بیشتر بسته به جزئیات. به طور خلاصه، تقریباً تمام ساعت‌های کلکسیون شاه ایران جزو گران‌قیمت‌ترین‌ها در نوع خود هستند.

سوال: آیا ساعت‌های محمدرضا شاه همچنان وجود دارند و کجا نگهداری می‌شوند؟

پاسخ: بله، تعدادی از ساعت‌های محمدرضا شاه پهلوی هنوز موجودند. برخی از آن‌ها پس از انقلاب ۱۳۵۷ به مجموعه دولت درآمدند و اکنون در موزه‌ها به نمایش گذاشته می‌شوند (برای مثال در موزه کاخ سعدآباد تهران می‌توان ساعت‌هایی منسوب به شاه را مشاهده کرد ).

برخی دیگر از ساعت‌ها به خارج از کشور انتقال یافته و در کلکسیون‌های خصوصیمجموعه‌داران نگهداری می‌شوند. هر از چندگاهی، رد پای این ساعت‌ها در حراجی‌های بین‌المللی دیده می‌شود؛ برای نمونه، ساعت رولکس 1831 و رولکس با صفحه قرمز استلا در حراجی‌های ۲۰۱۶ عرضه شدند و به فروش رسیدند .

همچنین ساعت جیبی سارکار تاجگذاری در سال ۲۰۱۹ در حراجی فروخته شد . بنابراین بخشی از این میراث در معرض دید عموم است و بخشی دیگر در اختیار مالکان خصوصی قرار دارد. با این حال، گفته می‌شود بعضی از ساعت‌های شاه (به‌ویژه هدایای شخصی) ممکن است مفقود شده یا هنوز ناشناس باشند و در گوشه‌ای در انتظار کشف شدن توسط دنیای بیرون باشند.

سوال: کدام طراحان و شخصیت‌های صنعت ساعت در ساعت‌های شاه نقش داشتند؟

پاسخ: چند تن از بزرگ‌ترین نام‌ها در دنیای ساعت‌سازی به طور غیرمستقیم در شکل‌گیری کلکسیون شاه نقش داشتند. ژرالد جنتا (Gérald Genta) طراح نابغه‌ای بود که دو تا از مهم‌ترین ساعت‌های شاه را طراحی کرد: اودمار پیگه رویال اوک و پتکفیلیپ ناتیلس.

شاه با دیدن طراحی‌های جنتا شیفته آن‌ها شد و اولین سفارش‌ها را داد . همچنین جان گلدبرگر (John Goldberger) و سایر متخصصان، سال‌ها بعد به مستندسازی و معرفی این ساعت‌های خاص (مثلاً Rolex 1831) پرداختند .

از منظر صنعت ساعت، شرکت رولکس به طور ویژه با ساخت مدل 1831 برای شاه نشان داد که تا چه حد به خواست مشتری خاص خود احترام می‌گذارد. برند واچرون کنستانتین نیز با ایجاد ساعت‌های جیبی یادبود شاهنشاهی، هنر خود را به رخ کشید.

به طور خلاصه، کلکسیون شاه حاصل کار مشترک بهترین برندها و طراحان قرن بیستم بود و همین امر به ارزش آن افزوده است.

سوال: آیا محمدرضا شاه به دیگران نیز ساعت هدیه می‌داد؟

پاسخ: بله، محمدرضا شاه پهلوی به اهدای ساعت‌های گران‌بها به عنوان هدیه دیپلماتیک یا یادبود علاقه داشت. همان‌طور که گفته شد، او یک رولکس Day-Date با صفحه قرمز را به دیکتاتور یونان در سال ۱۹۶۷ هدیه داد .

در جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی، تعدادی ساعت جیبی طلای واچرون کنستانتین با تصویر خودش به سران کشورها تقدیم کرد . همچنین گزارش‌هایی وجود دارد که او به برخی نزدیکانش ساعت‌های خاص (مثلاً ساعت‌های جواهرنشان Piaget یا مدل‌های کمیاب دیگر) هدیه داده است.

این سنت اهدای ساعت در خاندان پهلوی رایج بود؛ حتی رضا شاه (پدر محمدرضا شاه) نیز ساعت‌هایی را به افسران برجسته هدیه می‌داد. هدف از این کارها تقویت روابط و به یادگار گذاشتن دوستی‌ها بود.

در واقع، ساعت برای شاه تنها یک وسیله نمایش زمان نبود، بلکه هدیه‌ای ماندگار و حاوی پیام احترام و قدردانی محسوب می‌شد .

منابع :   ویکی پدیا