مقدمه: رمزگشایی از “ساعت سه موتوره چیست
اصطلاح “ساعت سه متوره” یکی از عبارات رایج در میان علاقه‌مندان به ساعت در زبان فارسی است و معمولاً برای توصیف ساعت‌های آنالوگی به کار می‌رود که دارای چندین صفحه نمایش کوچک یا ساب‌دایال بر روی صفحه اصلی خود هستند .
این اصطلاح به دلیل ظاهر پیچیده این ساعت‌ها که اغلب با دکمه‌های اضافی در کنار بدنه همراه است، در میان عموم جا افتاده است. هدف از این گزارش، ارائه درکی جامع و دقیق از این نوع ساعت‌ها، روشن ساختن اصطلاحات مربوطه و بررسی ویژگی‌ها و تاریخچه آن‌ها است.
در ادامه، به این سوال پاسخ خواهیم داد که آیا این ساعت‌ها واقعاً دارای سه موتور جداگانه هستند یا خیر و اصطلاح صحیح برای آن‌ها چیست.
2. ساعت سه موتوره دقیقا چیست؟ درک اصطلاحات
درک عامیانه از “ساعت سه موتوره” به ساعتی اشاره دارد که روی صفحه اصلی آن سه صفحه نمایش کوچک (ساب‌دایال) وجود داشته باشد و معمولاً دکمه‌های فشاری بیشتری در کنار کوک دیده شود .
به عبارت دیگر، ظاهر بصری این ساعت‌ها، به ویژه وجود سه دایره کوچک در کنار عقربه‌های اصلی، این تصور را ایجاد می‌کند که گویی هر کدام از این نمایشگرها توسط موتور جداگانه‌ای به حرکت در می‌آیند.
در واقع، هنگامی که افراد عقربه‌های دیگری را غیر از عقربه‌های اصلی ساعت، دقیقه و ثانیه شمار بر روی صفحه ساعت مچی خود مشاهده می‌کنند، اغلب تصور می‌کنند که این عقربه‌ها نشان‌دهنده موتورهای جداگانه‌ای در داخل ساعت هستند .
برای مشاهده و خرید جدیدترین محصولات، به صفحه «محصولات» مراجعه کنید!
با این حال، از نظر فنی، این تصور در اکثر موارد نادرست است . حقیقت این است که قریب به اتفاق این ساعت‌ها تنها از یک موتور (movement) برای به حرکت درآوردن تمام عقربه‌ها و عملکردهای خود، از جمله ساب‌دایال‌ها، بهره می‌برند .
تنها تفاوت این ساعت‌ها با سایر ساعت‌های آنالوگ در داشتن همین عقربه‌ها و صفحات کوچک‌تر است که امکانات مختلفی را در اختیار کاربر قرار می‌دهند . در واقع، اصطلاح “ساعت سه موتوره” یک اصطلاح عامیانه و تا حدودی اشتباه است .
اصطلاح صحیح‌تر و تخصصی‌تر برای این دسته از ساعت‌ها، “کرنوگراف” (Chronograph) است . کرنوگراف در لغت به معنای “زمان‌نگار” یا “ثبت‌کننده زمان” است و به ساعتی اطلاق می‌شود که علاوه بر نمایش زمان معمولی، قابلیت اندازه‌گیری فواصل زمانی کوتاه را نیز دارد .
این قابلیت معمولاً توسط دکمه‌های فشاری جداگانه در کنار کوک فعال و غیرفعال می‌شود و نتایج اندازه‌گیری شده بر روی ساب‌دایال‌ها نمایش داده می‌شوند . بنابراین، اصطلاح “ساعت سه موتوره” در واقع به ساعت کرنوگرافی اشاره دارد که معمولاً دارای سه ساب‌دایال بر روی صفحه اصلی خود است .
این ساب‌دایال‌ها در یک ساعت کرنوگراف وظایف مختلفی را بر عهده دارند. معمولاً یکی از آن‌ها برای نمایش ثانیه‌های جاری (که با عقربه اصلی ثانیه شمار متفاوت است)، دیگری برای ثبت دقیقه‌های سپری شده در حالت کرنوگراف (معمولاً تا 30 یا 60 دقیقه) و سومی برای نمایش ساعت‌های سپری شده در حالت کرنوگراف (اغلب تا 12 ساعت) به کار می‌رود .
3. چشم انداز تاریخی: تکامل کرنوگراف
تاریخچه ساعت‌های کرنوگراف به اوایل قرن نوزدهم بازمی‌گردد. لوئی موینه (Louis Moinet)، ساعت‌ساز و ستاره‌شناس مشهور، در سال 1816 میلادی اولین کرنوگراف را برای استفاده در ردیابی اجرام آسمانی اختراع کرد .
این وسیله که “Compteur de Tierces” نامیده می‌شد، قادر به اندازه‌گیری زمان با دقت بسیار بالا، تا 1/60 ثانیه بود .
چند سال بعد، در سال 1821، نیکلاس ماتیو ریوسک (Nicolas Rieussec) به سفارش پادشاه لویی هجدهم فرانسه، که علاقه‌مند به زمان‌گیری مسابقات اسب‌سواری بود، اولین کرنوگراف تجاری را توسعه داد .
دستگاه ریوسک از یک سیستم ساده استفاده می‌کرد که با استفاده از یک قلم کوچک و جوهر، زمان سپری شده را بر روی یک صفحه چرخان ثبت می‌کرد . تا سال 2013 و کشف کرنوگراف جیبی لوئی موینه، ریوسک به عنوان مخترع کرنوگراف شناخته می‌شد .
در طول قرن نوزدهم، کرنوگراف‌ها کاربردهای متنوعی پیدا کردند، از جمله در توپخانه برای اندازه‌گیری سرعت پرتابه‌ها . در سال 1844، آدلف نیکول (Adolphe Nicole) نسخه به‌روز شده‌ای از کرنوگراف را با قابلیت تنظیم مجدد (reset) معرفی کرد که امکان اندازه‌گیری‌های متوالی را فراهم می‌کرد .
در اوایل قرن بیستم، با افزایش تقاضا برای ساعت‌های مچی، کرنوگراف‌های جیبی به تدریج جای خود را به کرنوگراف‌های مچی دادند. این نوع ساعت‌ها به ویژه در میان نظامیان، خلبانان و رانندگان مسابقات اتومبیلرانی محبوبیت زیادی پیدا کردند .
در سال 1915، گاستون برایتلینگ (Gaston Breitling) اولین کرنوگراف با عقربه ثانیه شمار مرکزی و یک شمارنده 30 دقیقه‌ای را تولید کرد .
او در سال 1923 اولین کرنوگراف با یک دکمه فشاری جداگانه در موقعیت ساعت 2 را معرفی کرد و در سال 1934، ویلی برایتلینگ (Willy Breitling) با افزودن دکمه دوم در موقعیت ساعت 4، مفهوم کرنوگراف مدرن با دو دکمه فشاری را تکمیل کرد .
یکی دیگر از نوآوری‌های مهم در تاریخ کرنوگراف، معرفی کرنوگراف‌های اتوماتیک در سال 1969 بود. در این سال، سه گروه مختلف به طور همزمان اولین حرکات کرنوگراف اتوماتیک خود را معرفی کردند:
زنیت (Zenith) با “El Primero”، سیکو (Seiko) با کالیبر 6139 و کنسرسیومی متشکل از هوئر (Heuer)، برایتلینگ، همیلتون (Hamilton) و بورن (Buren) با کالیبر 11 .
در اوایل قرن بیستم، مقیاس تاچیمتر نیز به برخی از کرنوگراف‌ها اضافه شد که امکان محاسبه سرعت بر اساس زمان سپری شده را فراهم می‌کرد .
همچنین، کرنوگراف‌های پیچیده‌تری مانند رتراپانته (rattrapante) یا کرنوگراف با ثانیه شمار دوتایی و فلای‌بک (flyback) نیز توسعه یافتند .
4. شروع به کار: نحوه تنظیم ساعت “سه موتوره” خود
تنظیم زمان در ساعت‌های کرنوگراف معمولاً مشابه ساعت‌های آنالوگ معمولی است . برای این کار، ابتدا باید تاج (کوک) ساعت را تا انتها بیرون بکشید (معمولاً دو مرحله). در این حالت، با چرخاندن تاج می‌توانید عقربه‌های ساعت و دقیقه را به زمان صحیح تنظیم کنید .
توجه به تنظیم صحیح AM/PM به ویژه در صورت وجود تقویم در ساعت اهمیت دارد تا تاریخ در زمان مناسب تغییر کند .
برای تنظیم تاریخ در ساعت‌های کرنوگراف دارای تقویم، معمولاً باید تاج را تا مرحله اول بیرون بکشید . در این حالت، با چرخاندن تاج می‌توانید عدد تاریخ را تنظیم کنید .
در برخی مدل‌ها، چرخاندن تاج در جهت مخالف ممکن است روز هفته را تنظیم کند . توصیه می‌شود از تنظیم تاریخ بین ساعات 9 شب تا 3 صبح خودداری کنید، زیرا در این زمان مکانیزم تغییر تاریخ فعال است و تنظیم دستی ممکن است به آن آسیب برساند .
در مدل‌هایی که فاقد تنظیم سریع روز هفته هستند، ممکن است نیاز باشد با چرخاندن مکرر عقربه‌های ساعت، روز هفته را تنظیم کنید .
لازم به ذکر است که روش تنظیم ممکن است در مدل‌ها و برندهای مختلف کمی متفاوت باشد. بنابراین، همیشه توصیه می‌شود برای اطلاع دقیق از نحوه تنظیم ساعت خود، به دفترچه راهنمای آن مراجعه کنید.
برخی از ساعت‌های “سه موتوره” ممکن است دارای صفحه نمایش دیجیتال نیز باشند که نحوه تنظیم آن‌ها با استفاده از دکمه‌ها متفاوت است .
همچنین، در برخی مدل‌های آنالوگ، ممکن است تنها یک حالت بیرون کشیدن تاج برای تنظیم هم زمان و هم تاریخ وجود داشته باشد که در این صورت، تنظیم با چرخاندن مکرر عقربه‌ها انجام می‌شود .
5. کاوش در ویژگی ها: انواع پیچیدگی ها در ساعت های “سه موتوره”
کرنوگراف (Chronograph): همانطور که پیش‌تر اشاره شد، کرنوگراف اصلی‌ترین ویژگی ساعت‌های “سه متوره” است. عملکرد آن به کاربر اجازه می‌دهد تا فواصل زمانی را با دقت اندازه‌گیری کند .
این کار معمولاً با استفاده از دو دکمه فشاری در کنار تاج انجام می‌شود . دکمه بالایی (معمولاً در موقعیت ساعت 2) برای شروع و توقف اندازه‌گیری زمان به کار می‌رود، در حالی که دکمه پایینی (معمولاً در موقعیت ساعت 4) برای بازنشانی عقربه‌های کرنوگراف به حالت اولیه (صفر) استفاده می‌شود .
ساب‌دایال‌های موجود بر روی صفحه، ثانیه‌های سپری شده، دقیقه‌های سپری شده (اغلب تا 30 یا 60 دقیقه) و در برخی مدل‌ها، ساعت‌های سپری شده (اغلب تا 12 ساعت) را نشان می‌دهند .
کاربردهای کرنوگراف بسیار متنوع است و شامل زمان‌گیری مسابقات ورزشی، اندازه‌گیری زمان پخت و پز، محاسبه زمان سفر، و استفاده‌های تخصصی در هوانوردی، غواصی و پزشکی می‌شود .
انواع مختلفی از کرنوگراف‌ها وجود دارد، از جمله کرنوگراف‌های تک دکمه‌ای (monopusher) که تمام عملکردهای شروع، توقف و بازنشانی با یک دکمه انجام می‌شود، و کرنوگراف‌های فلای‌بک (flyback) که امکان بازنشانی و شروع مجدد اندازه‌گیری زمان را با یک فشار دکمه فراهم می‌کنند .
تاچیمتر (Tachymeter): بسیاری از ساعت‌های کرنوگراف دارای مقیاس تاچیمتر بر روی بزل (قاب دور شیشه) یا قسمت خارجی صفحه هستند .تاچیمتر برای اندازه‌گیری سرعت یا محاسبه فاصله بر اساس زمان سپری شده به کار می‌رود .
برای استفاده از آن به منظور محاسبه سرعت، باید کرنوگراف را در لحظه عبور یک جسم متحرک از نقطه شروع یک مسافت مشخص (مثلاً یک مایل یا یک کیلومتر) فعال کنید و در لحظه رسیدن آن به انتهای مسافت، کرنوگراف را متوقف نمایید .
عقربه ثانیه شمار کرنوگراف در این حالت به عددی بر روی مقیاس تاچیمتر اشاره می‌کند که نشان‌دهنده سرعت جسم بر حسب واحد مسافت در ساعت (مثلاً مایل در ساعت یا کیلومتر در ساعت) است .
همچنین، اگر سرعت جسم ثابت باشد، می‌توان از تاچیمتر برای اندازه‌گیری مسافت نیز استفاده کرد . تاچیمتر به ویژه در ورزش‌هایی مانند اتومبیلرانی و هوانوردی کاربرد دارد .
* نمایش دو زمانه (Dual Time): برخی از ساعت‌های “سه موتوره” دارای قابلیت نمایش دو زمانه هستند که به کاربر امکان می‌دهد زمان را در دو منطقه زمانی مختلف به طور همزمان مشاهده کند .
این ویژگی معمولاً با استفاده از یک عقربه اضافی (که اغلب بر روی یک مقیاس 24 ساعته حرکت می‌کند) یا یک ساب‌دایال جداگانه با عقربه‌های مخصوص به خود نمایش داده می‌شود .
این قابلیت برای افرادی که به طور مکرر سفر می‌کنند یا نیاز دارند زمان را در منطقه زمانی دیگری پیگیری کنند بسیار مفید است . گاهی اوقات، این ویژگی در کنار عملکرد کرنوگراف در یک ساعت ارائه می‌شود .
6. افسانه موتورهای متعدد: پرده برداری از عملکرد داخلی
همانطور که قبلاً اشاره شد، اصطلاح “ساعت سه موتوره” از نظر فنی گمراه‌کننده است، زیرا اکثر این ساعت‌ها تنها از یک موتور برای انجام تمام وظایف خود استفاده می‌کنند .
این موتور که به آن کالیبر (calibre) یا حرکت (movement) نیز گفته می‌شود، می‌تواند از نوع مکانیکی (که با کوک دستی یا خودکار کار می‌کند) یا کوارتز (که با باتری کار می‌کند) باشد .
در ساعت‌های کرنوگراف مکانیکی، عملکرد اندازه‌گیری زمان توسط مجموعه‌ای از چرخ‌دنده‌ها، اهرم‌ها و مکانیزم‌های اضافی (مانند چرخ ستون یا بادامک و کلاچ‌های افقی یا عمودی) انجام می‌شود که هنگام فعال شدن کرنوگراف درگیر می‌شوند .
این مکانیزم پیچیده به کرنوگراف اجازه می‌دهد تا فواصل زمانی را بدون اختلال در عملکرد زمان‌سنجی اصلی اندازه‌گیری کند .
در ساعت‌های کرنوگراف کوارتز، باتری نیروی لازم برای زمان‌سنجی اصلی و همچنین عملکرد کرنوگراف را تأمین می‌کند . یک مدار الکترونیکی جداگانه عملکرد کرنوگراف را کنترل می‌کند و اغلب از موتورهای پله‌ای برای حرکت دادن عقربه‌های کرنوگراف استفاده می‌شود .
همچنین، نوعی حرکت ترکیبی به نام “مکا-کوارتز” (mecha-quartz) وجود دارد که دقت زمان‌سنجی کوارتز را با قطعات مکانیکی برای عملکرد کرنوگراف (مانند حرکت روان عقربه و بازخورد لمسی دکمه‌ها) ترکیب می‌کند .
در موارد نادر، ممکن است ساعت‌هایی با چند موتور واقعی وجود داشته باشند . این ساعت‌ها معمولاً برای اهداف خاصی طراحی شده‌اند، به عنوان مثال، یک موتور برای زمان اصلی و موتور دیگر برای یک پیچیدگی جداگانه مانند نمایش زمان در منطقه زمانی دوم در یک ساعت واقعاً “دو موتوره” .
با این حال، اصطلاح “ساعت سه موتوره” معمولاً به درستی برای توصیف این نوع ساعت‌ها به کار نمی‌رود و بیشتر به ساعت‌های کرنوگراف اشاره دارد .
7. “سه موتوره” در مقابل تک موتوره: تفاوت های کلیدی و ملاحظات
تفاوت اساسی بین ساعت‌های کرنوگراف (که اغلب به اشتباه “سه متوره” نامیده می‌شوند) و ساعت‌های تک موتوره در قابلیت‌ها و عملکردهای آن‌ها است . ساعت‌های تک موتوره معمولاً فقط برای نمایش زمان فعلی (ساعت، دقیقه و گاهی ثانیه و تاریخ) طراحی شده‌اند .
در مقابل، ساعت‌های “سه موتوره” (کرنوگراف‌ها) علاوه بر نمایش زمان، قابلیت اندازه‌گیری فواصل زمانی کوتاه را نیز دارند و دارای ساب‌دایال‌هایی برای نمایش نتایج این اندازه‌گیری هستند .
ساعت‌های “سه موتوره” به دلیل قابلیت‌های بیشتر خود، برای افرادی که نیاز به اندازه‌گیری دقیق زمان دارند، مانند ورزشکاران، خلبانان، غواصان و یا حتی برای مصارف روزمره مانند اندازه‌گیری زمان پخت و پز، بسیار کاربردی هستند .
طراحی پیچیده‌تر این ساعت‌ها نیز می‌تواند از نظر زیبایی‌شناختی برای برخی افراد جذاب باشد . با این حال، استفاده از تمام عملکردهای آن‌ها ممکن است نیاز به یادگیری داشته باشد و صفحه شلوغ‌تر آن‌ها ممکن است برای برخی افراد خوانایی کمتری داشته باشد .
همچنین، ساعت‌های کرنوگراف مکانیکی معمولاً هزینه نگهداری بالاتری نسبت به ساعت‌های تک موتوره دارند و در مدل‌های کوارتز، استفاده مکرر از کرنوگراف می‌تواند باعث کاهش عمر باتری شود .
در مقابل، ساعت‌های تک موتوره به دلیل سادگی در استفاده و خوانایی صفحه، و همچنین هزینه معمولاً پایین‌تر، برای استفاده روزمره بسیار مناسب هستند . طراحی اغلب ظریف‌تر و کلاسیک‌تر آن‌ها نیز می‌تواند برای برخی افراد جذاب باشد .
با این حال، این ساعت‌ها فاقد قابلیت‌های پیشرفته اندازه‌گیری زمان هستند که در ساعت‌های کرنوگراف وجود دارد .
8. کاوش بیشتر: منابع خارجی
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد ساعت‌های کرنوگراف (که معمولاً به عنوان ساعت‌های “سه موتوره” شناخته می‌شوند)، می‌توانید به منابع آنلاین زیر مراجعه کنید:
برای آشنایی با تفاوت‌های اساسی بین ساعت‌های کوارتز و مکانیکی، صفحه «تفاوت ساعت کوارتز و مکانیکی» را بررسی کنید!
برای اطلاع از جدیدترین قیمت ساعت‌های اصل پتک فیلیپ، صفحه «قیمت ساعت‌های اصل پتک فیلیپ» را بررسی کنید!
9. نتیجه گیری: جذابیت و کارایی ساعت های “سه موتوره”
در این گزارش تلاش شد تا اصطلاح رایج “ساعت سه موتوره” مورد بررسی قرار گیرد و مشخص شود که این عبارت معمولاً به ساعت‌های کرنوگرافی اشاره دارد که دارای ساب‌دایال‌های متعدد بر روی صفحه خود هستند و توسط یک موتور واحد به حرکت در می‌آیند.
این ساعت‌ها با قابلیت اندازه‌گیری فواصل زمانی کوتاه و اغلب با ویژگی‌هایی مانند تاچیمتر و نمایش دو زمانه، ابزاری کاربردی و جذاب برای علاقه‌مندان به ساعت به شمار می‌روند.
اگرچه اصطلاح “سه موتوره” از نظر فنی دقیق نیست، اما به خوبی نشان‌دهنده دسته‌ای از ساعت‌ها با ویژگی‌های متمایز و تاریخچه‌ای غنی است که همچنان مورد توجه و علاقه بسیاری از افراد قرار دارند.